تعریف کرم پوسال (ورمی‌کمپوست):
کلمه Verm از لغت لاتین Vermis گرفته شده است که به معنی کرم می‌باشد و تولید کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) نیز اصولا تهیه کمپوست توسط کرمها است. کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) عبارت است از کود آلی بیولوژیک که در اثر عبور مداوم و آرام مواد آلی در حال پوسیدگی از دستگاه گوارش گونه‌های از کرمهای خاکی و دفع این مواد از بدن کرم حاصل می‌شود. این مواد هنگام عبور از بدن کرم، آغشته به مخاط دستگاه گوارش، ویتامینها و آنزیمها می‌شود. فرآورده‌ای که کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) خوانده می‌شود از لحاظ کیفی، ماده‌ای آلی با ph تنظیم شده، سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی به شکل قابل جذب برای گیاه، دارای انواع ویتامینها، هورمونهای محرک رشد و آنزیمهای مختلف است. از لحاظ ظاهری، بصورت دانه‌ای شکل با رنگ تیره، بدون بوی نامطبوع و دارای قابلیت عرضه تجاری است. که در نهایت بعنوان یک کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک تولید و مورد مصرف واقع می‌گردد. کرمهای خاکی مقدار بسیار زیادی آب مصرف می‌نمایند و روزانه معادل شصت درصد از وزن خود ادرار دفع می‌کنند، ادرار کرم حاوی مقدار زیادی نیتروژن بوده و کود آلی محسوب می‌شود؛ بنابراین کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) عبارت است از فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی بستر و لاشه کرمها.
فرآیند تولید کرم پوسال (ورمی‌کمپوست):
هنگامی که کرمهای خاکی به بسترهای پرورشی اضافه می‌شوند با خوردن محتویات زائدات آلی، آنها را تجزیه و دگرگون می‌نمایند. فرآیند هضم این کرمها به تغییر سریعتر مواد منتهی شده و کمپوست تثبیت می‌شود. این فرآیند را می‌توان به چهار مرحله تقسیم نمود. در مرحلة اول میزان انواع باکتری‌ها بسیار زیاد است در مرحلة دوم انواع قارچ‌ها شروع به رویش می‌نمایند و در مرحلة سوم انواع حشرات خاکزی در بستر رو به افزایش می‌نمایند و در پایان جمعیت کرمهای خاکی غالب شده در این مرحله کمپوست عاری از هرگونه عامل پاتوژن، بذر علف هرز و یا حشره‌ای می‌باشد به عبارت دیگر کرمهای خاکی همانند یک پالایشگاه بیولوژیک، کود اولیه را تصفیه نموده و در حین این عمل بر جمعیت باکتری‌های تثبیت کنندة ازت و فسفر افزوده می‌شود. نتیجه این عمل دستیابی به کرمی کمپوستی با کیفیت بالایی است که با بالاترین استانداردهای جهانی برابری می‌کند.
موارد کاربردکرم خاکی:
الف – توسعه خاکهای زراعی، تجدید خاک و افزایش حاصلخیزی آن، تهویه و زهکشی خاک، تجزیه و قابل جذب کردن مواد آلی گیاهی و اصلاح ساختمان فیزیکی خاک:
کرمهای خاکی مهمترین گونه جانوری موجود در خاک هستند که موجب اصلاح ساختمان فیزیکی خاک می‌شوند. مواد لعابی که از بدن کرمها خارج می‌شود حاوی نیتروژن است و به علت چسبناک بودن باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می‌گردد.
کرمها با ایجاد دالانهایی به قطر 1 تا 10 میلیمتر تراکم خاک را کاهش می‌دهند. بطوری که در خاکهایی که فعالیت کرمهای خاکی مشهود باشد خلل و فرج خاک 8 الی 30 درصد بیشتر از خاکهای فاقد این جانداران است. همچنین سرعت نفوذ آب بین 2 تا 10 برابر بیشتر و ظرفیت نگهداری آب در خاک نیز افزایش می‌یابد.
ب- تولید کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) و استفاده از بافت بدن کرمها برای تغذیه طیور و آبزیان:
هر هزار نخ کرم قادر است در یک روز 500 گرم ماده آلی را تبدیل به کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) نماید.
در حین تولید کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) افزایش جمعیت کرمها را هم خواهیم داشت، جمعیت کرمها در عرض 2 تا 4 ماه دو برابر می‌شود در صورت وجود شرایط مناسب و فضای کافی در مدت 6 ماه دو کرم با سن 6 هفته می‌توانند تعداد 2000 کرم جدید تولید کنند. سرعت تکثیر کرمهای خاکی بیش از خرگوشهاست حدود 5 کیلوگرم کرم پس از گذشت دو سال به دو تن افزایش پیدا می‌کند.
کرمها را می‌توان به واحدهای متقاضی تولید کود فروخت. همچنین لاشه بدن کرمهای مسن را می‌توان با روشهای مناسب خشک و تبدبل به پودر خشک کرد و بعنوان بخشی از جیره غذایی طیور و آبزیان مورد استفاده قرار داد (این پودر حاوی پروتئین بالایی می‌باشد).
بر اساس تحقیقات انجام شده در موسسه پرورش آبزیان استرلینگ اسکاتلند، کرمهای خاکی یکی از غذاهای مناسب و مفید جهت تغذیه انواع ماهیان قزل آلا می‌باشد و ارزش غذایی و پروتئینی آن از غذاهای دستی مورد استفاده کنونی بیشتر می‌باشد.
بر اساس تحقیقات محققین کره جنوبی ارزش بیولوژیکی و اقتصادی پروتئین کرمهای خاکی در جیره غذایی طیور بیشتر از پودر ماهی و کازئین شیر می‌باشد.
محققین دانشگاه نیویورک در مطالعات خود به این نتیجه رسیده‌اند که کرمها ی خاکی بهترین موجودات جهت تبدیل مواد زائد به مواد پروتئینی می‌باشند.
ج- حفظ محیط‌زیست و حاصلخیزی خاک و قابل جذب شدن مواد آلی خاک:
کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) در کشاورزی ارگانیک و کشتهای گلخانه‌ای پاکترین و مناسب‌ترین بستر بوده و سبب باردهی بیشتر محصولات کشاورزی خواهد گردید. اضافه بر آن این تولید از ارزش زیست محیطی بالایی برخوردار است و کود تولیدی به علت مناسب بودن نسبت کربن به ازت ( C/N=15 ) فاقد بوی نامطبوع و فعالیت حشرات مزاحم می‌باشد. معمولا هر 2 کیلوگرم کرم خاکی می‌تواند یک کیلوگرم زباله آلی را در طول 24 ساعت بازیافت نماید.
کرمها می‌توانند اکسیژن را از هوا جذب کرده و آن را برای جامعه گیاهی موجود درون روده خود تامین نمایند؛ بنابراین موجب بروز فرآیندهای هوازی گوناگونی در تثبیت زباله و از بین بردن عوامل بیماری‌زای خاک می‌شوند همچنین با مصرف و هضم میکروارگانیزمهای بیماری‌زای گیاهی و در نهایت آزاد کردن عناصر غذایی موجود در این میکروارگانیزم‌ها به تغذیه گیاه کمک می‌نمایند.
کرمها باعث افزایش فعالیت آنزیمی خاک شده و معدنی شدن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را تسریع می‌نمایند. کرمهای خاکی آنزیمهای گوناگونی از قبیل پروتئاز، لیپاز، آمیلاز، سلولاز، لیگناز و کیتیناز تولید می‌کنند. این آنزیمها در محیطی که PH آن ثابت باشد عمل می‌کنند. در سر تا سر روده کرم، میزان PH تنها بین 3/6 و 3/7 تغییر می‌کند بنابراین کرمهای خاکی قادرند که کمپلکس‌های زیست پلیمری را که تجزیه آنها از طرق دیگر دشوار است به راحتی تجزیه زیستی نمایند.
یکی دیگر از فعالیتهای بیولوژیک کرمها افزایش میزان باکتری‌های مفید خاک بوده که بطور طبیعی جزء فلور روده آنها می‌باشند بدین ترتیب کرمهای خاکی مدیران ایده آلی برای تولید و پرورش باکتری‌های هوازی مفید از دسته ازتوباکترها هستند که ازت را تثبیت و فسفر را برای گیاه قابل دسترس می‌سازند. کرمهای خاکی با تامین شرایط ایده آلی از غذا، رطوبت و هوا برای باکتری‌های تثبیت کننده ازت، نیتروژن را افزایش می‌دهند؛ بنابراین گیاهان می‌توانند بدون استفاده از هر گونه افزودنی مصنوعی نیتروژن به بار بنشینند، این ماده ظرفیت آمیلاز را در برنج، محتوای روغن را در دانه‌های روغنی و میزان پروتئین را در ذرت افزایش می‌دهد.
با افزایش توانایی کرمهای خاکی در تولید فسفاتازها نیاز نسبتا کمی از فسفر نیز مرتفع می‌شود.
کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) حاوی 5 برابر نیتروژن، هفت برابر فسفر، یازده برابر پتاسیم و دو برابر منیزیم و کلسیم بیشتر از کود دامی است. بعلاوه شکل این عناصر بگونه‌ای است که به آسانی توسط گیاه جذب می‌شوند. تولید هورمونهای تحریک‌کننده رشد گیاهان (اکسین و سیتوکینین) و ترشح ویتامینهای گروه B و D در خاک از دیگر فعالیتهای زیستی کرمها می‌باشد.
از آنجا که نور خورشید میزان نیتروژن را در کمپوست کاهش می‌دهد بنابراین نباید آن را در معرض نور قرار داد.
مواردی از تحقیقات انجام شده:
بررسی انجام شده در ایستگاه تحقیقاتی روتامستد انگلیس نشان داد که کرمهای خاکی می‌توانند بقایای آلی را به مواد پیت مانند غنی از عناصر غذایی قابل استفاده با ظرفیت نگهداری بالای آب تبدیل کنند که این مواد پیت مانند، توان قابل توجهی بعنوان محیط رشد گیاه در کشاورزی و باغبانی دارند.
طبق گزارش‌های موجود از نظر عوامل شیمیایی فضولات کرمها دارای مقادیر بیشتری از مواد آلی و عناصر بازی قابل تبادل شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، فسفر و منگنز قابل استفاده گیاه نسبت به خاک اطراف است. نتایج حاصل از اندازه‌گیری عناصر فوق در 6 نوع خاک در کشور نیجریه در جدول (2) آورده شده است.
جدول ( 2) مقایسه میانگین میزان عناصر غذایی شش نوع خاک با کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) در کشور نیجریه
|
شاخص مورد مقایسه |
خاک |
فضولات کرم خاکی |
|
ظرفیت تبادل کاتیونی (سانتی مول /kg ) |
5/3 |
138 |
|
کلسیم قابل تبادل (سانتی مول /kg ) |
2 |
9/8 |
|
پتاسیم قابل تبادل (سانتی مول /kg ) |
2/0 |
6/0 |
|
فسفر محلول (ppm ) |
1/6 |
8/17 |
|
ازت کل (درصد) |
12/0 |
33/0 |
جیابال و کوپیو سوامی (2001 ) در تحقیقات خود نشان دادند که کاربرد کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) در مقایسه با کود FYM معادل 10 درصد جذب بیشتر نیتروژن توسط گیاه برنج را باعث گردید.
استفاده از کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) در کشت لوبیا موجب افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه به میزان 13 درصد بیشتر از جذب ازت توسط گیاه از خاک معمولی است همچنین کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) جذب فسفر و پتاسیم را توسط گیاه افزایش داداه است.
مورتنو و همکاران (1997 ) افزایش در نیتروژن، پتاسیم و فسفر شبدر علوفه‌ای را با مصرف کرم پوسال (ورمی‌کمپوست) زباله شهری گزارش کرده‌اند.
